میراث‌آریا: نصب بایداق بر سردر چادرهای اصلی عشایر قشقایی نشانه روشنایی و مشخص بودن برگزاری مراسم شادی و عروسی است.
بایداق از قدیم خوش‌یُمن بوده و در عروسی‌ها بر چادر افراشته می‌شُده تا وصلت خیر و برکت داشته باشد و نوعروسان معتقد بودند نقش بایداق باعث برکت و باروری است.
بایداق پرچمی رنگی است که بر روی ۲ قطعه چوب به‌شکل "به‌اضافه" نصب می‌شود و بر بالای آن در قدیم کله قند و امروزه سیب قرمز قرار می‌گیرد و ۲ طرف آن با پارچه‌های رنگی قرمز تزئین می‌شود.
بایداق در بین ایل بزرگ قشقایی از جایگاه ویژه و والایی برخوردار است و به‌همین علت به تازگی با تلاش‌های اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار ملی کشور به‌عنوان میراث‌فرهنگی ناملموس ثبت شد.
میراث‌فرهنگی ناملموس به‌معنای رسوم، بازنمایی‌ها، تجلیات، دانش‌ها، مهارت‌ها و نیز ابزارها، اشیاء، دست‌ساخته‌ها و فضاهای فرهنگی مرتبط با آن‌ها است که جوامع، گروه‌ها و در بعضی از موارد، افراد به‌عنوان بخشی از میراث‌فرهنگی خود می‌شناسند.
بایداق یا بایراق، نماد قشقایی‌ها است و آن را زیر پرچم ایران قرار می‌دهند که در گذشته از ابریشم تهیه می‌شُد که بسیار گران بود اما امروزه بر روی پارچه‌های عادی تهیه می‌شود.
بایداق قبل از آغاز مراسم عروسی بر سردر چادر نصب می‌شُد و سپس عده‌ای از افراد ایل برای جمع‌آوری هیزم به‌کوه‌ها می‌رفتند.
این افراد هنگامی که هیزم کافی جمع‌آوری می‌کردند بایداق را روی هیزم‌ها قرار می‌دادند تا بقیه بدانند که این هیزم‌ها برای کاربرد در عروسی جمع‌آوری شده است.
شامگاه عروسی، آتشی با استفاده از این هیزم‌ها و به‌منظور ایجاد روشنایی می‌افروختند که به آن "کَره" می‌گفتند.
فلسفه اصلی و ترکیب رنگ‌های بایداق یکی است اما در طرح‌های آن تنوع‌هایی وجود دارد و هم‌اکنون نیز در برخی چادرهای ایل بزرگ قشقایی و برای انواع مراسم شادی و عروسی رواج و کاربرد دارد.
تیراندازی در برابر بایداق و زدن هدف روی آن (کله قند و یا سیب قرمز)، از نکات برجسته‌ای بود که همگی برای تحقق آن تلاش می‌کردند تا به‌اصلاح، تیرشان به هدف بخورد.
ثبت بایداق به‌عنوان میراث‌فرهنگی ناملموس در فهرست آثار ملی کشور اقدامی مهم و برجسته برای ایل بزرگ قشقایی چهارمحال و بختیاری و شهرستان بروجن به‌شمار می‌رود.
بایداق از چهار رنگ اصلی شامل سبزآبی، سبز، زرد، قرمز تشکیل شده است که رنگ‌های آن از مرکز به اطراف به‌ترتیب شامل قرمز، زرد، سبز و سبزآبی است و رنگ سفید بین سایر رنگ‌ها و برای جداسازی رنگ‌ها از همدیگر استفاده می‌شود.
بایداق بیشتر برای انواع مراسم شادی و عروسی کاربُردی "پرچم‌مانند" دارد که بر سردر چادر اصلی به‌حالت به‌اضافه نصب و بسته می‌شود.
دو طرف شرق و غرب بایداق را با دستمال‌های قرمز می‌بندند، بالای آن را در گذشته کله قند و امروزه سیب قرمز قرار می‌دهند و دورتادور آن را تزئین می‌کنند.
قشقایی‌ها، شامگاه عروسی هنگامی که عروس را به چادر داماد می‌آورند، سوارکارانی از ایل، آنان را با اسب همراهی می‌کنند و هر کدام از سوارکاران که زرنگ‌تر هستند و موفق به برداشتن دستمال قرمز کنار بایداق شوند، به‌عنوان برنده معرفی خواهند شد.
البته در این هنگام بقیه سوارکاران تلاش می‌کنند تا دستمال را از سوارکار برنده پس بگیرند تا بتوانند زرنگی خود را ثابت کنند.
پس از برداشتن دستمال از سوی سوارکاران نوبت به تیراندازی می‌رسد و در این آیین ابتدا داماد و سپس بقیه تفنگداران تیراندازی می‌کنند تا در نهایت کله قند و یا سیب قرمز بالای بایداق را هدف‌گیری کنند.
پس از اجرای آیین‌ها و مراسم مرتبط با بایداق، عروس و داماد زندگی مشترک خود را در کنار سایر اعضای ایل بزرگ قشقایی آغاز می‌کنند تا روزهای خوشی را در کنار خانواده داشته باشند.
بایداق به‌عنوان پرچم و نماد ایل بزرگ قشقایی به‌شمار می‌رود و هر کدام از رنگ‌های بایداق برای افراد ایل بزرگ قشقایی حس متفاوتی را تداعی می‌کند.
به‌عنوان نمونه در بین عشایر ایل بزرگ قشقایی مفهوم رنگ سفید صلح و سازش، رنگ سبز شادی و خرمی و رنگ قرمز از خودگذشتگی و دلاوری است.
این اثر زیبا هم به‌عنوان پرچم و بیرق برای ایل بزرگ قشقایی و هم برای دستمال به‌منظور استفاده در پایکوبی و رقص انواع مراسم شادی و عروسی‌ها کاربرد دارد.
در ایل بزرگ قشقایی بر بالای بایداق سیب درختی می‌گذارند تا داماد در شامگاه عروسی آن را هدف‌گیری کند.
بایداق به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تزیینات و جلای چادرهای عشایری در ایل بزرگ قشقایی به‌شمار می‌رود.
بایداق در قدیم بر روی چادر ایل‌بَگ (رییس ایل) قشقایی نصب می‌شُده تا همه بدانند که فلان چادر از بزرگ ایل است.
از روزگاران قدیم، نوع و نماد بایداق‌ها در هر تیره از ایل بزرگ قشقایی فرق داشته و دارای تنوع بوده است.
در این راستا بایداق‌ها با اشکالی مانند قلب، شش‌ضلعی، چهار ضلعی، مربع، دایره و شکل‌ها و حالت‌های دیگر وجود داشته که برخی آن‌ها در گذشته بسیار بزرگ و وسیع بوده‌اند.
به‌عنوان نمونه بایداق مربوط به طایفه آق‌قویونلوها در ایل بزرگ قشقایی یک طرح بزرگ ییلاقی همراه با نوک پیکان به معنی مهاجر، حمله‌بَرنده و شکست‌ناپذیر بوده است.
بایداق به‌عنوان پرچم، از گذشته در بین آق‌قویونلوها، قراقویونلوها و قشقایی‌ها رواج داشته است.
شامگاه عروسی دو عدد فشنگ به داماد می‌دهند و معتقدند اگر داماد بتواند کله قند یا سیب قرمز بالای بایداق را هدف‌گیری کند، فردی زرنگ و دارای لیاقت زندگی خوب است و اگر نتواند این مهم را به‌خوبی انجام دهد، فردی بی‌عُرضه خواهد بود.
پس از تیراندازی داماد، عروس هدف‌گیری بالای بایداق را انجام می‌داد و خوردن تیر بر روی هدف، وی را به‌عنوان زنی برجسته معرفی می‌کرد.
استفاده از بایداق در انواع مراسم شادی و عروسی جزو فرهنگ‌های مطلوب قشقایی‌ها برای اتحاد بین افراد ایل است.
در قدیم با اجرای سنت‌های بومی و محلی تلاش‌های فراوانی برای استحکام‌بخشی به بنیان خانواده انجام می‌شُد که در کاهش نرخ طلاق و حتی به صفر رساندن آن نقش‌آفرینی و اثرگذاری می‌کرد.
بایداق (بیرق) نماد و نشانه‌ای در فرهنگ ایل بزرگ قشقایی است که به‌عنوان سمبل شادی و نشاط در زمان جشن‌ها و عروسی‌ها به نمایش در می‌آید.
بایداق به‌منزله علامت و نشان، هر گروه و یا قومی را معرفی می‌کند که با انواع متفاوت و چهار رنگ ثابت، بیشتر از سوی بانوان ساخته می‌شود.
بایداق براساس تیره‌های زیرمجموعه ایل بزرگ قشقایی، دارای شکل‌های متفاوت و با کاربری‌های متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بایداق علاوه بر کاربری نماد و نشان در بعضی مواقع در شکل روسری (چارقدی) به‌خصوص برای نوعروسان به‌عنوان حجاب و پوشش زنانه نیز استفاده می‌شود.
در فرآیند تهیه و تولید بایداق، ابتدا چارچوب اصلی آن از جنس چوب را می‌سازند و بعد پارچه‌ای از جنس ابریشم به‌صورت دست‌بافت و یا امروزه به‌طور ماشینی تهیه کرده و با کُمپول‌های تزئینی که از پشم شتر و یا گوسفند درست می‌شود را در کناره¬ها و حاشیه‌های آن اضافه می‌کنند.
سپس در قسمت انتهایی و بالایی چوب ایستاده، کله قند و یا سیب درختی قرمز رنگ نصب کرده و با مشارکت مَردها در بالای سیاه چادر نصب می‌شود.
بایداق به‌طور معمول در بالای سیاه چادر بزرگ ایل (ایل‌بَگ) نصب می‌شُده که نشان از بزرگی و کدخدایی داشته است.
درخصوص نصب کله قند یا سیب درختی می‌توان گفت که در قدیم از کله قند استفاده می‌شُد که نشان از شیرینی و شادی داشته و در سال‌های اخیر استفاده از سیب درختی رواج پیدا کرده است.
البته در میان قشقایی‌ها در شب عروسی داماد می‌بایست مردانگی و زرنگی خود را با هدف قرار دادن و زدن کله قند یا سیب درختی در بالای بایداق نشان دهد و چنانچه با شلیک گلوله بتواند هدف را بزند به‌عنوان داماد با لیاقت شناخته شده و اگر نتواند هدف‌گیری مناسبی داشته باشد، شایستگی لازم را ندارد.
به‌همین منظور داماد برای گذشتن از این مرحله می‌بایست از جوانان ایل که دارای مهارت تیراندازی هستند با دادن پول کمک بگیرد.
عروس هم مختار است که این کار را انجام دهد و چنانچه عروس با شلیک گلوله بتواند کله قند یا سیب درختی را بزند، بقیه معتقدند خوشبختی به سراغ ایل می‌آید و اعضای ایل سال خوبی را در پیش خواهند داشت.
فنون و مهارت ساخت بایداق و آئین‌های مربوط به آن ۳۰ دی‌ماه ۱۳۹۹ با شماره ۲۲۳۴ در فهرست ملی میراث‌فرهنگی ناملموس ایران ثبت شد.
انتهای پیام/
نظر شما